Srpsko narodno pozorište

Krajem 1860. godine, u Srpskom dnevniku, Jovan Đorđević počinje da objavljuje svoje poznate članke u prilog osnivanja Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, tada centru srpske kulture u Austro-Ugarkoj monarhiji. U to vreme, na teritoriji bivše Jugoslavije, nije delovalo ni jedno pozorište na jezicima jugoslovenskih naroda. Godinu dana kasnije, 28. jula (16. jula po starom kalendaru) 1861., na sednici Srpske čitaonice u Novom Sadu, kojom je predsedavao Svetozar Miletić, osnovan je prvi profesionalni teatar pod imenom Srpsko narodno pozorište.
Za prvog upravnika SNP-a je postavljen Jovan Đorđević, a nalazilo se u zgradi koju je tzv. »pozorištu Dunđerskih« u dvorištu sadašnjeg hotela »Vojvodina« u centru Novog Sada. Tu se nalazilo do 1928., kada zgrada strada u požaru.
Godine 1868., SNP gostuje u Beograd. Knez Mihajlo, oduševljen novosadskim glumcima, poziva Jovana Đorđevića da i u Srbiji osnuje stalno pozorište. Prihvatajući poziv kao čast i izazov, upravnik sa sobom odvodi i polovinu novosadskog ansambla i sedam godina posle nastanka SNP-a, u Beogradu se osniva Narodno pozorište.
Srpsko narodno pozorište se održalo jer je zaista bilo narodno. Njegovi glumci nisu bili samo umetnici, nego i kulturni misionari koji su samporegorno i postojano, životnom rečju sa pozornice bitno uticali na svest naroda. U pozorištu je, u prvim danima svoga rada, najveći deo vremena provodilo na gostovanjima, izrasla grupa velikana glumišta: Dimitrije Ružić, Draginja Ružić, Laza Telečki, Miša Dimitrijević, Ilija Stanojević, Dimitrije Spasić, Draga Spasić, Milka Grgurova, a među njima i najveći umetnik srpskog glumišta, čarobnjak koji je na pozornici mogao sve, Pera Dobrinović, čiji se i spomenik, uz spomenik Jovana Sterije Popovića, nalazi ispred nove zgrade SNP-a. To je prvi spomenik koji je podignut jednom glumcu u bivšoj Jugoslaviji.
Nakon što je »pozorište Dunđerskog« izgorelo, pozorište se seli u tadašnji »Memorijalni Dom kralja Aleksandra«, kasnije »Dom kulture« i današnje »Pozorište mladih« u ulici Ignjata Pavlasa. U periodu od nastanka do Drugog svetskog rata, pozorište je menjalo svoje ime: »Leteće diletantsko pozorište«, »Novosadsko-osječko pozorište«, »Dunđersko pozorište«, »Narodno pozorište Dunavske banovine«.
Nakon Drugog svetskog rata, u pozorište dobija ime »Vojvođansko narodno pozorište«. U njemu se osnivaju nove umetničke jedinice, Opera i Balet. Od novembra 1951., vraća mu se prvobitno ime, a od 1956. se u njemu odigrava i Sterijino pozorje, festival domađeg dramskog stvaralaštva, koje je osnovano na inicijativu koja je potekla iz SNP-a.
I u posleratnom periodu Drama Srpskog narodnog pozorišta je održala svoju slavu. Najistaknutiji među glumcima tog perioda svakako su bili: Petar Petković, Stanoje Dušanović, Petar Vrtipraški, Vitomir Ljubičić, Siniša Ravasi, Ljubica Ravasi, Stevan Šalajić, Ivan Hajtl, Miodrag Lončar, Tihomir Pleskonjić, Mira Banjac, Milica Radaković, Velimir Životić, Rade Kojadinović, Zaida Krimšamhalov, Dobrila Šokica, Jelica Bjeli, Stevan Gardinovački...
Tokom svoje istorije, nakon Jovana Đorđevića, pozorište su vodili mnogi upravnici, među kojima je najznačajniji Miloš Hadžić, čiji se period naziva i »zlatnim periodom SNP-a«.
Godine 1981., u 120. sezoni, pozorište dobija novu zgradu u koju je ušlo 28. marta i taj dan je ustanovljen kao »Dan SNP-a« kada se sumiraju jednogodišnji umetnički rezultati i nagrađuju najbolja individualna i kolektivna umetnička ostvarenja.

Opera - Od svog osnivanja 1861, Srpsko narodno pozorište je na svom repertoaru imalo komade sa pevanjem i muzikom. Razvijajući se preko složenijih oblika – operete, krajem 19. veka predstavilo je i najkompleksniju muzičku formu – operu. Čak i za vreme prve, pionirske dekade, muzika je bila važna komponenta predstava. Pozorište je uvek imalo svog kapelnika (dirigenta), hor koga su činili uglavnom glumci i mali pozorišni orkestar. Prvi Kapelnik bio je Adolf Lifka. Za prvi originalni doprinos novosadskoj muzičkoj sceni zaslužan je mladi, talentovani Aksentije Maksimović, koji je komponovao muziku za sedamnaest predstava. Prva opereta – Vračara, čiji je autor bio glumac i reditelj Velja Miljković, a kompozitor A. Pihert, izvedena je 1891. (na gostovanju u Beloj Crkvi). Prve operske predstave u našem gradu odigrane su 1897.: Lepa Galatea Franca Supea i Jovičini svatovi Viktora Masea, obe u režiji Pere Dobrinovića i dirigentskim vođstvom A. Piherta. Najistaknutiji solisti tog vremena bili su: Sultana Cijukova, Draga Spasić i Žarko Savić – naš prvi pevač internacionalne reputacije. Posle Prvog svetskog rata, Srpsko narodno pozorište nastavlja sa izvođenjem opereta i opera. Zaslužni pojedinci tog vremena bili su: Kosta Luković, Hinko Maržinec i Petar Konjović. Zbog nedovoljne finansijske pomoći i prihoda, Opera je ukinuta 1924, a uskoro, 1926. i Opereta.
Stalna Opera je osnovana 1947. Prvi dirigent i direktor bio je Vojislav Ilić. Početak rada Opere kao institucije vezuje se uz premijeru Verdijeve Travijate, 16. novembra 1947. Travijata je ostala najizvođeniji operski naslov. Pošto su se tada Hor i Orkestar prvi put pojavili u punom operskom sastavu, taj datum je usvojen za datum njihovog osnivanja. Prvi dirigent i Umetnički direktor bio je Vojislav Ilić. Istaknuti solisti tog vremena bili su: Zdenka Nikolić, Mirjana Vrčević Buta, Matija Skenderović, Olga Bruči, Rudolf Nemet, Anica Čepe, kasnije: Franc Puhar, Dimitri Marinovski, Šime Mardešić, Aranka Herćan Bodrič, Adela Marušević, Franja Knebl, Dušan Baltić, Vladan Cvejić, Irena Davosir Matanović, Svetozar Drakulić, Vojislav Kuculović, Jelena Ječmenica, Vera Berdović, Vera Kovač Vitkai... Mnogi istaknuti dirigenti radili su u Operi Srpskog narodnog pozorišta: Vojislav Ilić, Lazar Buta, Predrag Milošević, Milan Asić, Dušan Babić, Dušan Miladinović, Davorin Županić, Gaetano Čila (Italija), Marijan Fajdiga, Imre Toplak, Vladimir Topolković, Mladen Jagušt, Eugen Gvozdanović, dr. Viktor Šafranek, Miodrag Janoski, Angel Šurev, Jon Janku (Rumunija), Juraj Ferik, Ljubiša Lazarević, Bojan Suđić, Dušan Mihajlović, Vesna Šouc Pantelić, Vesna Kesić Krsmanović, Renato Palumbo (Italija), Manlio Benci (Italija), Janez Govednik, Marko Pače (Italija), Željka Milanović. Ansambl Opere Srpskog narodnog pozorišta i danas ima izvanredne soliste, pevače i muzičare koji izvode dela internacionalnog i nacionalnog operskog nasleđa, operete, mjuzikle i horsku muziku, a održava i bogatu orkestarsku produkciju.

Nagrade - Pored brojnih domaćih nagrada i priznanja posebno izdvajamo i tri izuzetno prestižne međunarodne nagrade Orkestru Srpskog narodnog pozorišta: Nagrada Savezne Vlade Republike Austrije za izvođenje Mocartove opere Figarova ženidba i Mocartovog Rekvijema iz 1956. godine povodom dvestote godišnjice od rođenja V. A. Mocarta; Nagrada Ministarstva kulture Iraka za izvođenje opere R. Bručija Gilgameš iz 1987. godine na I međunarodnom festivalu u Babilonu; Nagradu Ministarstva kulture Ruske Federacije – srebrna medalja “Puškin” za uspešno obeležavanje pesnikove godišnjice, u kojoj je bilo prvo dramsko izvođenje Evgenija Onjegina i prvo izvođenje opere S. Rahmanjinova Aleko u Jugoslaviji iz 1999. Naročito laskavo priznanje od strane operskih i muzičkih kritičara Jugoslavije 2001, Verdijevoj godini - Opera Srpskog narodnog pozorišta dobila je za izvanrednu interpretaciju verdijevog Magbeta (dirigent Mladen Jagušt, reditelj Darijan Mihajlović). Predstava je proglašena za najbolji operski događaj protekle decenije.

Orkestar - Septembra 1945, Srpsko narodno pozorište (tada Vojvođansko narodno pozorište) angažovalo je violinistkinju Zoru Dušanović i oboistu Lajoša Kesegija i tako postavilo kamen temeljac Orkestra. Sa novim članovima, primljenim tokom nekoliko narednih godina, prvi pravi Orkestar osnovan je zajedno sa formiranjem Opere, 1945, a prva premijera bila je Verdijava Travijata, 16. novembra 1947. Njihov rad je, naročito tokom prve dekade postojanja, a zbog nedovoljnog broja dobrih muzičara, bio tesno povezan sa ostalim profesionalnim ansamblima i institucijama u gradu: Novosadskom filharmonijom, različitim orkestrima Radio Novog Sada, Novosadskim kamernim orkestrom, Muzičkom školom “Isidor Bajić”, a kasnije i Muzičkom akademijom. Orkestar Srpskog narodnog pozorišta samostalno je nastupao prilokom turneja Opere u Mađarskoj, Rumuniji, Bugarskoj, Grčkoj, Hrvatskoj, Italiji, Sloveniji, Austriji, Belgiji, Holandiji, Luksemburgu, Nemačkoj, Rusiji, Egiptu i Iraku. Od svog osnivanja do danas Orkestar je izveo oko 210 opera i 120 baletskih premijera, 60 opereta i mjuzikla i više od 110 koncerata. Koncertmajstori Orkestra su mladi ukrajinski violinista Sergej Šapovalov i Aleksandra Krčmar.

Hor - Hor Opere Srpskog narodnog pozorišta je poznat po svojim visokim umetničkim kvalitetima i oduvek je ocenjivan kao jedan od najboljih operskih horova u zemlji. Zahvaljujući bogatoj tradiciji negovanja horske muzike u Novom Sadu, Vojvođanskom pozorištu (danas Srpskom narodnom pozorištu) bilo je lako da, prilikom svoga obnavljanja posle II svetskog rata, angažuje najtalentovanije pevače. Pošto je Hor pri put nastupio u punom operskom sastavu na premijeri Verdijeve Travijate 16. novembra 1947, taj dan je prihvaćen za datum njegovog osnivanja. Od svojih početaka, Hor je, zajedno sa Orkestrom, bio jedan od najpouzdanijih stubova Opere Srpskog narodnog pozorišta. Njegovu fizionomiju izgradio je prvi dirigent Opere, profesor Vojislav Ilić, kompetentni poznavalac horskog pevanja. I kasniji dirigenti i korepetitori dali su doprinos održavanju i unapređivanju njegovog umetničkog nivoa: Milutin Ružić, Ladislav Perldik, Vladimir Topolković, Mira Gligić, Ljiljana Krdžalić, Angelina Stefanović, dr. Viktor Šafranek, Berislav Skenderović, Boris Černogubov, Eugen Gvozdanović, Juraj Ferik, Vesna Kesić Krsmanović i Natalija Mihajlovna Arefjeva. S vremena na vreme, neki članovi ansambla prihvatali su odgovornost dirigovanja u operama: Katica Filep Ferenci, Đorđe Moldovanović i Čedomir Milušić. Nastupajući kao solisti u mnogim muzičkim žanrovima, TV i radio programima i na različitim jezicima, članovi Hora stekli su vredna nova iskustva i time doprineli kvalitetu izvođenja. Potreba da se prikažu vokalno instrumentalna dela svih epoha, od polifonije šesnaestog veka, preko baroka do modernog doba, ispunjena je 1980. godine, osnivanjem Hora Muzičkog centra Vojvodine. Njegov osnivač i dirigent bio je Juraj Ferik. Hor je radio do 1989.

Muški kamerni hor počeo je da deluje u okviru Muzičkog centra Vojvodine 1980. Nastavio je aktivnost 1996. Njegovi članovi su profesionalni pevači Hora Opere Srpskog narodnog pozorišta. Svi su se oni prethodno ogledali na polju duhovne muzike što ih je i okupilo u ovaj ansambl. Za kratko vreme Hor je osvojio publiku svojom izuzetno bogatom koncertnom aktivnošću. Na repertoaru su im liturgije, naročito domaćih autora, koje do sada nisu izvođene. Posebno je značajno prvo izvođenje Liturgije Josifa Marinkovića, što je jedno od najvećih dostignuća Hora. Osnivač Muškog kamernog hora je Juraj Ferik, dirigent. Diplomirao je na beogradskoj Muzičkoj akademiji 1965, specijalizovao se u Pragu, Beogradu i Nišu (Niški simfonijski orkestar). U Novi Sad je došao 1980. i tu proveo najveći deo karijere promovišući kulturno nasleđe Vojvodine i savremeno domaće stvaralaštvo. Ansambl je nastupao širom naše zemlje, kao i u inostranstvu (Italjia, Grčka) i svuda je bio visoko ocenjen, kako od publike, tako i od kritike. O tome govore i nagrade za visok umetnički nivo, dobijene na festivalima kao što je zlatna medalja na 35. festivalu “Mokranjčevi dani”, plaketa na festivalu “Putevima pravoslavlja” u Novom Sadu, specijalna nagrada za premijerna izvođenja komponovanih liturgija na festivalu “Horovi među freskama” u Beogradu. Na repertoaru Muškog kamernog hora se nalaze takvi muzički biseri kao što su: Božanstvena liturgija Frančeska Sinika 1840, Liturgija Roberta Tolingera, pisana 1885, Liturgija Vladimira Boberiđa, pisana 1908... U saradnji sa Novosadskom filharmonijom Hor je realizovao nekoliko veoma važnih umetničkih projekata: Rekvijem (Mocart), Rekvijem (Verdi), Carmina burana (Orf), Četiri godišnja doba (Hajdn), Vezilja slobode (Vukdragovic), Jama (Hercigonja), Vojvodina (Bruči – Antić).

Ženski kamerni hor počeo je da deluje u okviru Muzičkog centra Vojvodine 1980. Nastavio je aktivnost 2002. Deluje pod rukovodstvom iskusnog dirigenta Vesne Kesić Krsmanović, koja u Srpskom narodnom pozorištu radi od 1987. Diplomirala je kompoziciju i dirigovanje na beogradskoj Muzičkoj akademiji, usavršavala se u Sijeni (Italija) i Mađarskoj, i osvojila mnoge nagrade u kategoriji orkestarske i horske muzike. Zahvaljujući njenom vođstvu, stručna kritika redovno ističe umetničke kvalitete novosadskog horskog ansambla, naglašavajući njihovu uvežbanost, vokalnu tehniku i dinamičko nijansiranje uz sočnu i nosivu, svežu zvučnost. Hor je gostovao 10. maja 2004. u Sarajevu (BiH), na samitu o toleranciji u Karmini burani Karla Orfa, kao vodeći hor. Gostovali su i na otvaranju Starog mosta u Mostaru (BiH), 23. jula 2004. sa istim programom. Na svom repertoaru imaju dela najvećih svetskih i domaćih autora horske muzike: Laso, Palestrina, Albinoni, Kodalj, Mocart, Pergolezi... Njihovo najveće dostignuće je izvođenje Božanstvene liturgije Sv. Jovana Zlatoustog (Stevan St. Mokranjac, Arkadij Dubenski, Marko Tajčević), 2003.

Balet srpskog narodnog pozorišta je svoje prve korake učinio decembra 1947, kada je Vojvođansko narodno pozorište (danas Srpsko narodno pozorište), u okviru svog Dramskog studija, otvorilo Baletski odsek. 1948. godine, Studio je prerastao u Srednju baletsku školu klasične orijentacije, koja je obrazovala igrače za potrebe Srpskog narodnog pozorišta. Najznačajniji rezultati u tom periodu postignuti su zahvaljujući koreografu i pedagogu Danici Živančević, koja je postavila koreografiju za operetu Ero s’ onoga svijeta, sa folklornim igračima i solistima Petrom Jerantom i Irenom Kiš (jedinom balerinom u ansamblu). Februara 1950, upravnik Jovan Konjović i Margita Debeljak, direktor Baletske škole, organizovali su audiciju posle koje je angažovano 24 člana umetničkog ansambla Doma JNA, zajedno sa glavnim koreografom i pedagogom Marinom Olenjinom.

Balet Srpskog narodnog pozorišta osnovan je 8. marta 1950. Prva baletska predstava bila je Šeherezada Nikolaja Rimski-Korsakova (koreograf Marina Olenjina), 25. maja iste godine. Prvi solisti bili su Jelena Andrejev, Boris Radak, Vera Blažić, Petar Jerant, Jelena Glavonić, Krsto Kuzmanovski, Stevan Izrailovski, Stevan Grebeldinger, Milorad Mića Živanović, Margita Bratonožić, Žarko Milenković... Od svojih početaka, Balet izvodi dela domaće baštine: Licitarsko srce (Baranović), Đavo na selu (Lotka), Ohridska legenda (Hristić). Kritičari smatraju prvo izvođenje Labudovog jezera (8. januar 1955) veoma važnim datumom u istoriji novosadskog Baleta. To je bio period kada je prva generacija Baletske škole diplomorala, donoseći nove pokrete i nove igračke veštine i stvarajući nove uslove za koreografske kreacije. Balet je nastavio da angažuje mlade i obrazovane plesače koji su koji su obeležili kulturni život Novog Sada i zemlje: Danica Rekalić, Mira Popović, Ksenija Gligorić, Mira Matić, Jelena Mihajlović Hajek, Jelica Ninković Prokić, Ignjat Ignjatović, Branka Tipelac, Helmut Nedelko, Mira Tapavica, Erika Marjaš-Brzić, Sofija Stojadinović, Dobrila Novkov, Biljana Maksić Njegovan, Oto Ris, Julijana Sremac, Rastislav Varga, Živojin Novkov, Amalija Petrić Uzelac, Mira Ruškuc... Mnogi istaknuti koreografi radili su u Baletu Srpskog narodnog pozorišta. U prvom periodu to su bili: Boris Tonin (koji je doneo nove i interesantne ideje i pokušao da afirmiše novosadski Balet na turnejama po svetu), Maks Kirbos, Vera Kostić, Karol Tot, Pia i Pino Mlakar. Ogroman uticaj ostvarile su Vera Bokadero i Stela Pirogova (moderna verzija Labudovog jezera), kao i Lidija Pilipenko (Večiti Mladoženja i Izbiračica, kompozitor Zoran Mulić), Vladimir Logunov i Krunislav Simić. Uporedo sa klasičnim plesom, kreiran je i moderni izraz u koreografijama Georgija Makedonskog i Ike Otrina. I u kasnijem periodu nastavljeno je istraživanje na polju umetničke ekspresije. Nada Kokotović upoznala je igrače sa savremenim plesom a Endru Piter Grinvud (Velika Britanija) pomogao im je da se uključe u svetske tokove, modernizuju i obogate plesački izraz. Sezona 1994/95 je značajna po premijeri Grka Zorbe (Mikis Teodorakis – Krunislav Simić), najuspešnije predstave decenije koja je na repertoaru neprekidno od tada. Tokom sedamdesetih, baletski repertoar je obogaćen predstavama za najmlađu publiku (Petar Pan, Crvenkapa, Pipi Duga Čarapa, kasnije Konjić Grbonjić, Maks i Moric...) Baletski ansambl Srpskog narodnog pozorišta i danas ima izvanredne soliste i igrače koji izvode klasični i moderni, svetski i domaći repertoar.

1861, 16/28. jula, u Novom Sadu, na sednici Srpske
čitaonice kojom predsedava Svetozar Miletić, osnovano je Srpsko narodno
pozorište. Osnivač je Društvo za Srpsko narodno pozorište, akcionarsko
udruženje koje, sve do početka Prvog svetskog rata 1914, vodi i razvija
SNP. Za prvog upravnika postavljen je Jovan Đorđević, čija je agitacija
na svim frontovima, a pogotovo kroz članke u Srpskom dnevniku, u prilog
osnivanja (dramskog) pozorišta (na srpskom jeziku) u Novom Sadu,
administrativnom centru tadašnje austrougarske provincije, rezultirala
upravo gorenavedenim epilogom. Bilo je to prvo pozorište na prostoru
koji danas nazivamo eks-jugoslovenskim, a koje je predstave igralo na
nekom od južnoslovenskih jezika.
1868, nakon gostovanja u Beogradu, a na poziv kneza Mihaila, Jovan Đorđević s
polovinom novosadskog ansambla, osniva Narodno pozorište u Beogradu.
1914 - 1941.Najteži period u istoriji SNP. Često mu menjaju ime, od 1920. u
njegovom sastavu je i Opera (ukinuta već 1925, zbog nedostatka novca i
pretvorena u Operetu), 1928, u noći između 22. i 23. januara, izgorela
je zgrada (i u njoj kompletan fundus i biblioteka neprocenjive
vrednosti) Pozorišta Dunđerskog u kojem je SNP igralo predstave...
1945, 17. marta, prva predstava nakon Drugog svetskog rata: Najezda Leonida Leonova, u
režiji Jovana Konjovića. Prvi posleratni upravnik je pesnik Žarko
Vasiljević. Pozorište je obnovljeno pod imenom Vojvođansko narodno
pozorište, pod kojim će raditi sve do 1951, kada mu se vraća ime Srpsko
narodno pozorište.
1958. na čelo kuće stupa Miloš Hadžić, upravnik s najdužim stažom (do 1979) čije je vreme
upravnikovanja nazvano “zlatnim dobom” SNP.
1947. osnovana je Opera Srpskog narodnog pozorišta.
1950. osnovan Balet Srpskog narodnog pozorišta.
1956. SNP je inicijator i osnivač Sterijinog pozorja.
1981, 28. marta, iz Sokolskog doma SNP, u svojoj 120 sezoni, useljava se u sadašnju
zgradu. Taj dan ustanovljen je tada kao Dan Srpskog narodnog pozorišta.
2006, septembra, SNP ulazi u svoju 146. sezonu kao član Evropske teatarske
konvencije (od juna) i kao član asocijacije Pozorište bez granica, u
kojoj su i: Odsek za kulturu grada Šćećina, Poljska, Teatar “Gardonyi”,
Eger (Mađarska), Teatar “Tamasi”, Sv. Đorđe (Rumunija) i Teatar
“Rictus”, Nant (Francuska).