„Jugo“ bolji glumac nego automobil

Poslednji proizvedeni automobil smešten je u muzej kragujevačke “Zastave”

Kada je, novembra 2008. godine, sa traka kragujevačke “Zastave” sišao poslednji primerak automobila “jugo” (za 28 godina proizvedeno ih je 794.428), mnogi su pomislili da je to njegov definitivni silazak sa scene. Međutim, ovaj ponos jugoslovenske auto-industrije zahvaljujući našem siromaštvu i sopstvenom bizarnom potencijalu nije prestao da se kotrlja drumovima, ali ni da intrigira umetnike kojima je i u proteklom periodu bio inspiracija.

Tako je sinoć u Muzeju „25. maj“ premijerno prikazan igrano-dokumentarni film “Yugo, kratka autobiografija” - diplomski rad rediteljke Mine Đukić, koja je kroz sudbine i izjave radnika koji su radili na proizvodnji ovog automobila, arhivskih snimaka i rekonstrukcije različitih fragmenata iz njegove istorije, pokušala da rasvetli “fenomen ovog simpatičnog marginalca, malih kapaciteta, ali velikih ambicija!”.

- “Jugo” mi se učinio interesantnim da preko njegove sudbine rekonstruišem jedno vreme, nadanja i ambicije ljudi u tom vremenu. “Jugo” nekako doživljam kao živo biće, jer su se njegovi vlasnici identifikovali sa njim kompenzujući mu nedostatke sopstvenim karakterom - kaže za “Blic” Mina Đukić.


Ovo je već drugi put da je ovaj automobil glavni junak jednog filma, a pre rediteljskog debija mlade beogradske rediteljke, “jugo” je bio glavna zvezda filma “Ko je ubio Monu?” iz 2000. godine u kome svi stanovnici gradića Verplank voze “jugo 45”, a za njegovim volanom su se našle i takve zvezde kao što su Deni de Vito i Džejmi Li Kertis. Pre toga” jugo” je proslavio Brus Vilis koji ga vozi u trećem delu filmskog blokbastera “Umri muški, sa osvetom”, mada dijalog Vilisa i Semjuela L. Džeksona u kabini “jugića” dok jure, tačnije pokušavaju da jure po Menhetnu i nije neka reklama za njega.

“Kakav to motor ovo đubre ima?” - pita legendarni Meklejn.

“Jugo!” - odgovara mu partner - “Nije brz, ali je ekonomičan!”

Pojavljivao se kragujevački mališan i u “101 dalmatincu”, “Služavki na Menhetnu”, “Inspektoru Gedžetu”, seriji “Slučajni partneri”, a premijeru je imao u čuvenoj krimi seriji “Dregnet” kao vozilo glavnog inspektora koji ga posprdno naziva “poslednjim vriskom srpsko-hrvatske tehnologije!”, a ovekovečen je i u jednom muzičkom spotu grupe “Metalika” u kome je “jugo”, naravno, pokvaren.

Iako je automobil za američko tržište bio boljeg kvaliteta od sabraće sa jugoslovenskih drumova, to mu nije pomoglo da u raznim svetskim izborima svaki put trijumfuje kao “najgori automobil svih vremena!”.

Odgovarajući na pitanje “da li je ‘jugo’ najgori automobil u istoriji”, urednik specijalizovanog časopisa za automobile “Otomativ njuza” Džejms B. Tris je konstatovao:

“Ne, ali ne zaostaje mnogo za takvom uvredom za automobilizam kao što je ‘trabant’“!

Na isto pitanje je pokušao da odgovori i Džejson Vujić, američki istoričar srpskog porekla, u naslovu svoje knjige “Jugo - uspon i pad najgoreg automobila u istoriji”, koji je ispitivao fenomen “juga” u Americi gde je od 1986. do 1991. izvezeno više od 140.000 ovih vozila. Ali, osim što ga je identifikovao kao simbol perioda jugoslovenskog blagostanja i trenutni hir američke kontrakulture, ni prilježni profesor nije mogao naći neke druge kvalitete koje bi “jugo” krasile kao automobil.

Izvoz “juga” u Ameriku pompezno oglašavan kao “posao stoleća”, okončan je neslavno, jer je posle izvesnog vremena repromaterijal za proizvodnju koštao više od prodajne cene od 3.990 dolara, koja je za američke prilike bila mizerna, pa su “jugići” kupovani kao rođendanski pokloni ili kad je neko hteo da našali sa prijateljem. Daleko od šale je podatak da je “jugo” bio glavni junak bizarne tragedije iz 1989. godine u američkoj državi Mičigen kada je život izgubila izvesna Lesli Pluhar. Njen “jugo” je jak vetar oduvao sa mosta, a to se dogodilo prvi put za trideset godina koliko je most postojao.

Kad već nije našao svoje mesto na američkim drumovima, “jugić” se parkirao u umetničke paviljone, nastavljajući alternativni život kao predmet pažnje konceptualnih umetnika koji su od njega pravili razne primenjene skulpture. Jedan od njih, Kevin O’Kalahan, profesor vizuelne umetnosti, otkupio je četrdesetak havarisanih “jugića” (ironija sudbine je da ih je sve platio 3.600 dolara, dakle po nepunoj ceni jednog novog juga) na kojima su njegovi studenti vežbali domišljatost i umetničku imaginaciju: tako je “jugo” transformisan u zipo upaljač, klavir, voz, harmoniku...

Nisu ga zaobišli ni književnici, pa tako “juga” voze junaci knjiga američkog horor pisca Stivena Kinga, a ovekovečen je i u pesmi sarajevskog “Zabranjenog pušenja”:

“Kažu da su čuda svijeta
piramide afričke,
kažu da su čuda svijeta
velike rijeke Indije
Al’ ni jedno čudo nije
Bilo ravno onome
Kad je stari uparkiro
u bašču “jugu 45”...

Eh, stari dobri “jugo”. Ostaće na filmskoj traci, u vicevima, na stranicama knjiga, u sećanju onih koji su ga vozili, što po dobru, što po zlu (iskreno, bez nekih velikih zamerki što se tiče potpisnika ovih redova koji je potrošio dva “jugića”, a da ga nikad nisu “izdali”), samo ga na drumovima biti neće.